Sonja Biserko: Ky ishte politikani i parë që ishte pajtuar me marrëveshjen për ndarjen e Kosovës 

Shkëmbimi i territoreve Kosovë-Serbi, nuk gjendet në tryezën e bisedimeve mes të dyja vendeve. Kështu ka deklaruar në një intervistë ekskluzive për gazetën “Bota sot”, kryetarja e Komitetit të Helsinkit për të Drejtat e Njeriut në Serbi, Sonja Biserko.

Ajo ka akuzuar kryeministrin e Shqipërisë Edi Rama, se ishte politikani i parë që ishte pajtuar me marrëveshjen për ndarjen e Kosovës.

Ajo ka thënë se në takimin e 4 shtatorit që do të mbahet në Uashington, do të diskutohet për çështjet ekonomike dhe bashkëpunimin Kosovë-Serbi.

Sipas saj, përfaqësues Special i BE-së për Dialogun Beograd-Prishtinë Miroslav Lajçak, do të përpiqet të arrijë një marrëveshje përfundimtare midis Serbisë dhe Kosovës brenda një viti. Por, ajo ka theksuar se Beogradi nuk është ende gati të bëjë një hap përpara dhe të heqë dorë nga Kosova.

Biserko ka komentuar edhe situatën aktuale politike në Kosovë, duke thënë se mjafton një votë e Listës serbe që të rrëzohet Qeveria e Kosovës, e udhëhequr nga Avdullah Hoti.

Në këtë intervistë, ajo ka folur edhe për aktakuzën nga Gjykata Speciale ndaj presidentit Hashim Thaçi, për të cilën ka thënë se po dëmton ndjeshëm aftësinë e tij për të manovruar.

“Bota sot”: Si e vlerësoni situatën aktuale politike në Kosovë dhe në Serbi?

Biserko: Serbia është ende duke pritur për qeverinë e re, sipas mendimit tim, për shumë kohë duke marrë parasysh që zgjedhjet u zhvilluan disa muaj më parë. Kroacia dhe Maqedonia patën zgjedhje pas Serbisë, por të dy vendet kanë formuar qeveritë e reja. Vuçiq padyshim që po vepron në vakum me qeverinë teknike që është vetëm aparat teknik për zbatimin e vullnetit dhe vendimeve të tij. Duke marrë parasysh që partia e Vuçiqit ka 188 deputetë dhe partneri i tyre i koalicionit 32 nga 250, Serbia është në të vërtetë një sistem partiak pa kundërshtim. Megjithëse Vuçiq mund të duket më i fortë se kurrë, në të vërtetë ai nuk ka me kë të ndajë përgjegjësi. Ai tashmë flet për zgjedhjet e ardhshme të vitit 2023.

Kosova është gjithashtu në një situatë delikate, duke marrë parasysh se vetëm një votë mund të rrëzojë qeverinë. Lista serbe mund të rrëzojë qeverinë në momentin që Beogradi vendos kështu.

“Bota sot”: Ishte ndërprerë për një kohë të gjatë dhe tani ka rifilluar. Si e vlerësoni ecurinë e dialogut mes Kosovës dhe Serbisë?

Biserko: Fillimi i ri i dialogut në Paris bëri të qartë se BE-ja nuk do të lejojë manipulime këtë herë, dhe se Thaçi dhe Vuçiq janë të pakënaqur për shkak të kësaj. Aktakuza kundër Thaçit, edhe pse nuk është konfirmuar ende, është një moment krejtësisht i ri që dëmton ndjeshëm aftësinë e tij për të manovruar.

Ngjarjet politike në Kosovë nuk garantojnë stabilitetin e qeverisë së Avdullah Hotit. Sidoqoftë, Hoti, ndryshe nga Vuçiq, paraqiti platformën e tij për negociata, e cila bazohet në tre parime: se integriteti territorial i Kosovës nuk mund të negociohet, as organizimi kushtetues i shtetit të Kosovës. Parimi i tretë është që të gjitha marrëveshjet që arrihen duhet të jenë në përputhje me Kushtetutën.

Platforma e Vuçiqit nuk dihet, Kuvendi i Serbisë nuk është i përfshirë në negociata dhe vetëm një raport është dorëzuar deri më tani në shtatë vitet e negociatave.

Parlamenti Evropian si dhe Komisioni, vënë theksin në forcimin e kohezionit të brendshëm dhe stabilitetit të BE-së. Kjo ka të bëjë edhe me një strategji gjithëpërfshirëse të sigurisë së BE-së, e cila natyrisht përfshin Ballkanin Perëndimor.

Miroslav Lajçak emërohet Përfaqësues Special i BE-së për Dialogun Beograd-Prishtinë dhe çështje të tjera rajonale të Ballkanit Perëndimor. Mandati i tij 12-mujor është të arrijë normalizimin gjithëpërfshirës të marrëdhënieve midis Serbisë dhe Kosovës, të përmirësojë marrëdhëniet e fqinjësisë së mirë dhe pajtimin midis partnerëve në Ballkanin Perëndimor, duke i ndihmuar ata të kapërcejnë trashëgiminë e së kaluarës dhe të kontribuojnë në qëndrueshmërinë dhe efektivitetin e veprimit të BE-së në Ballkanin Perëndimor. Prandaj, ai do të përpiqet të arrijë një marrëveshje përfundimtare midis Serbisë dhe Kosovës brenda një viti apo më shumë.

“Bota sot”: Çka pritet nga takimi në Shtëpinë e Bardhë në shtator mes udhëheqësve të Kosovës dhe Serbisë. A mund të ketë ndonjë marrëveshje të rëndësishme?

Biserko: Ka shumë spekulime në lidhje me takimin në Uashington dhe rëndësinë e tij. Nga sa dimë, takimi do të përqendrohet në çështjet ekonomike dhe bashkëpunimin.

“Bota sot”: Ju keni qenë mjaft e zëshme kundër projektit për ndarjen e Kosovës. Si lindi ideja për këtë projekt, mes kujt u zhvilluan negociatat? Keni përmendur disa emra, na flisni pak për rolin e tyre?

Biserko: Beogradi hoqi dorë nga Kosova në vitet 1980, duke qenë se konsiderohej e pamundur të nënshtrohej popullata me shumicë shqiptare. Sidoqoftë, Kosova shërbeu si një instrument për mobilizimin e popullit serb dhe për hapjen e çështjes serbe në Jugosllavi.

Edhe atëherë, ata po mendonin dhe planifikonin se si ta zgjidhnin çështjen e Kosovës. Fjalia indikative e Dobrica Çosiq nga 1989, e cila thotë: “Ose do t’u japim shqiptarëve territor, që do të thotë humbje e gjysmës së Maqedonisë dhe si pasojë shpërbërje e Serbisë, ose do të përdorim forcën siç bën Izraeli” (Il Tempo , 27 qershor 1989). Dobrica Çosiq foli gjithashtu për domosdoshmërinë e një marrëveshje historike me shqiptarët; domethënë që shqiptarët kanë të drejtë për bashkim, që nënkupton bashkimin e serbëve.

Planet e shumta ishin në qendër të vëmendjes (Branisalva Krstiq, Peshkopi Artemije, Dushan Batakoviq, Presidenti i SANU Jovan Despiq, deklarata programore e Partisë Radikale, e cila përshkruan në detaje zgjidhjen e çështjes shqiptare (e cila u realizua më vonë).

Që atëherë, Serbia është përpjekur në çdo mënyrë të përjashtojë shqiptarët nga shteti serb. Për shkak të ndërhyrjes së NATO-s, Beogradi nuk arriti të largojë shqiptarët nga Kosova.

Një opsion ishte një marrëveshje me Tiranën për ndarjen e Kosovës. Kryeministri Rama është politikani i parë shqiptar që pajtohet me marrëveshjen. Ai minoi dialogun e Brukselit duke ridrejtuar energjinë politike për të kërkuar mbështetje për ndryshimin e kufijve në bashkësinë ndërkombëtare. Një grup personalitetesh të shquara ndihmuan në legjitimimin e një opsioni të tillë. Ata pothuajse patën sukses. Atmosfera ishte krijuar që ishte momenti i duhur për të arritur marrëveshjen sepse, siç u theksua, BE-ja po hynte në një fazë të pasigurisë, kur bëhet fjalë për Ballkanin. Në atë kohë, BE-ja po përballej me ndikimin në rritje të partive të krahut të djathtë, në zgjedhjet e ardhshme Evropiane.

Sidoqoftë, zgjedhjet evropiane u bënë krejt të kundërta. Gjermania po kundërshtonte me vendosmëri çdo ndryshim të kufijve që në fillim. Në ndërkohë, gjithçka u kthye në pozicionin fillestar. Sidoqoftë, do të duhet kohë për të arritur një marrëveshje. Sepse, padyshim, Beogradi nuk është ende gati të bëjë një hap përpara dhe të heqë dorë nga Kosova.

“Bota sot”: A është shkëmbimi i territoreve mes të dyja vendeve ende në tryezën e dialogut?

Biserko: Shkëmbimi i territoreve nuk është në tryezë tani. Edhe ambasadori Grenell, i cili ishte pjesë e marrëveshjes, tani thotë se shkëmbimi i territoreve nuk është një opsion.

“Bota sot”: Kush do të fitonte me marrëveshjen përfundimtare, e cila do të përfshinte edhe shkëmbimin e territoreve?

Biserko: Ndryshimi më i vogël i kufijve në Ballkan do të shkaktonte destabilizim dhe konflikte. Ka tre lëvizje të forta kombëtare në Ballkan – serbe, kroate dhe shqiptare. Nëse ato i arrijnë aspiratat e tyre, do të shpërthenin Ballkanin siç e dimë. Maqedonia e Veriut, Mali i Zi, Bosnja dhe Kosova do të zhdukeshin. Do të duheshin edhe disa dekada më tepër për ta qetësuar rajonin. Të gjitha këto shtete të sapo shfaqura janë përballur me problemin e migrimit. Njerëz të rinj dhe të aftë po largohen nga vendi pa mundësinë e transformimit.

“Bota sot”: Si mund t’i bind SHBA zyrtarët serbë për ta njohur pavarësinë e Kosovës? Me çfarë çmimi Vuçiq do ta bëjë këtë gjë?

Biserko: Vuçiq ka një mbështetje shumë të gjerë, partia e tij dominon parlamentin, prandaj, ai mund të arrijë marrëveshje. Sidoqoftë, ai nuk ka guxim apo zemër për t’i dhënë fund agonisë serbe. Aktualisht, ne po shohim se si Beogradi po përpiqet të ndikojë në zgjedhjet në Mal të Zi, gjë që është më e rëndësishme për nacionalistët serbë dhe atë të Kosovës. Kosova shërben si një argument për të kërkuar kompensim në Bosnjë dhe përfundimisht në Mal të Zi. Ndërsa, Serbia është një shtet pa dalje në det, hyrja në det është një nga “domosdoshmëritë kryesore gjeopolitike kombëtare në të ardhmen”. Vuçiq shpreson që në një ambient ndërkombëtar shumë të paqëndrueshëm, Serbia mund të largohet me aspiratat e saj.

SHBA-të kanë interes të fortë gjeostrategjik për Kosovën dhe Maqedoninë dhe nuk do të lejojnë destabilizimin e tyre. Derisa BE-ja po bëhet më e konsoliduar dhe Gjermania duke u bërë një nga vendet më të shquara, Vuçiq po ndryshon retorikën e tij çdo ditë. Ai madje iu bashkua deklaratës perëndimore për zgjedhjet në Bjellorusi, e cila u zbulua nga kreu i misionit të OSBE-së në Beograd. Ai nuk e gëzon mbështetjen e BE-së si dikur, veçanërisht atë gjermane. Hapësira e tij manovruese po bëhet gjithnjë e më e vogël. Serbia do të duhet të vendosë se kah do të shkojë.

“Bota sot”: A duhet të përfshihet edhe tema e të zhdukurve, kërkim falja dhe dëmshpërlimi i Serbisë ndaj Kosovës në marrëveshjen përfundimtare?

Biserko: Dialogu nuk ka kuptim nëse Serbia nuk zgjedh pa mëdyshje anëtarësimin në BE dhe nëse nuk është e gatshme ta njohë Kosovën si një shtet të pavarur. Vetëm atëherë kompromiset mund të arrihen për të gjitha çështjet e tjera. Vetëm nëse Serbia pranon realitetin se Kosova është një shtet i pavarur, të dy vendet mund të integrohen plotësisht në integrimet Euro-Atlantike. Përndryshe, BE-ja do të duhet të ndryshojë strategjinë e saj drejt Serbisë.

“Bota sot”: Me t’u publikuar aktakuza ndaj presidentit Hashim Thaçi nga Gjykata Speciale, BE “ia mori” të dërguarit special amerikan Richard Grenell “dialogun nga dora. A shihni këtu rivalitet mes BE-së dhe SHBA-së?

Biserko: Duke qenë se i gjithë Ballkani aspiron integrimin evropian, është më se e rëndësishme që BE-ja të jetë ndërmjetëse e dialogut. Takimi në Uashington mund të shihet gjithashtu si një përpjekje për të rikthyer SHBA në lojë.

SHBA dhe BE kanë bashkëpunuar që prej asaj kohe me të njëjtin qëllim për të përfshirë Ballkanin Perëndimor në BE. Duke pasur parasysh që Shtetet e Bashkuara po hyjnë në garën zgjedhore, pyetja është nëse Kosova do të jetë (mund të jetë) një temë e rëndësishme. Biden ka thënë se ai mbështet integritetin territorial të Kosovës dhe rifillimin e dialogut. Nëse ai zgjidhet president, ka shumë të ngjarë që SHBA dhe BE do të vazhdojnë të ndajnë të njëjtën qasje, edhe pse në rrethana të ndryshuara.

Është dëshmuar megjithatë që Senati në Komitetin për Çështje të Armatimit e konsideroi projektligjin e mbrojtjes kombëtare të SHBA për vitin 2021. U tregua se marrëveshja historike për normalizimin e marrëdhënieve mes Kosovës dhe Serbisë duhet të arrihet me njohje të ndërsjellë si një element qendror. Një marrëveshje e tillë, siç theksohet, është në interes të të dy vendeve dhe do të rrisë sigurinë dhe stabilitetin në Ballkanin Perëndimor. KFOR vazhdon të luajë një rol të domosdoshëm në ruajtjen e sigurisë dhe stabilitetit, të cilat janë parashikuesit thelbësorë të suksesit të përpjekjeve diplomatike të Kosovës dhe Serbisë për të arritur normalizimin e marrëdhënieve. Ndërsa, aleatët e NATO-s dhe partnerët e tjerë evropianë kontribuojnë me mbi 80 për qind në mision, i cili, siç theksohet, do të thotë që Shtetet e Bashkuara dhe aleatët e tyre do të mbajnë angazhimin e tyre ndaj KFOR-it. Kjo tregon që Perëndimi e percepton Ballkanin si sferën e tij të interesit dhe se nuk do të heqë dorë.

E gjithë kjo tregon se Ballkani ka hyrë në një strategji më të gjerë të sigurisë si për BE, ashtu edhe për Shtetet e Bashkuara. Nëse ka ndonjë ndryshim në administratën amerikane, unë besoj se SHBA-të dhe BE-ja do të veprojnë së bashku kur bëhet fjalë për dialogun Kosovë-Serbi.

Sidoqoftë, Rusia do të kërkojë gjithashtu një interes në zgjidhjen e çështjes së Kosovës. Është e paqartë se si do të reagojë Rusia, por sigurisht që do të veprojë.

“Bota sot”: Kur prisni se do të arrihet një marrëveshje përfundimtare mes dy vendeve?

Biserko: Covid-19 ka kontribuar në mënyrë të konsiderueshme në një pamje të ndryshme të kontekstit ndërkombëtar. Në atë kuptim, BE-ja ka fituar rëndësi, që do të thotë se si Kosova, ashtu edhe Serbia do të duhet të kërkojnë zgjidhje, kryesisht në kontekstin evropian.

“Bota sot”: SHBA dhe Bashkimi Evropian, kanë paralajmëruar Serbinë për blerjen e armatimit nga Kina. Cilat mund të jenë pasojat për Serbinë?

Biserko: Ballkani është një fushë beteje ku BE, SHBA, NATO, Rusia, Turqia dhe Kina po konkurrojnë për ndikim. Të gjitha vendet e Ballkanit Perëndimor, përveç Serbisë, janë të përkushtuara ndaj BE-së dhe janë anëtare të NATO-s. Serbia blen armë nga Kina dhe Rusia, por këto nuk janë armë relevante. Ajo po përpiqet të përputhet me rrethinat e saj. Sidoqoftë, Serbia ka marrëdhënie shumë të zhvilluara me NATO-n. Marrëdhëniet ushtarake me SHBA janë veçanërisht të zhvilluara.